Trong cs hối hả và bận rộn ngày nay , khi mà chiếc điện thoại và mạng xã hội lấy đi của chúng ta biết bao nhiêu thời gian , có những lúc ta mải mê đi tìm niềm vui qua những video ngắn và vô định hướng .Cs nơi phố thị sôi động nhưng lạc lõng và trống vắng..ta cô đơn giữa chốn đông người..
Ngồi trên chuyến xe trên đường về quê mọi người trên tay ai nấy vấn cầm trong tay chiếc điện thoại thông minh và dường như ko ai chuyện trò gì cả , một sự im lặng đến lạnh người …Ta hãy cất chiếc điện thoại kia vào trong ba lô rồi nhìn qua ô cửa kính ô tô , rồi phóng tầm mắt ra xa ngắm những hàng cây ven đường , những bờ mương thẳng tắp nối những mảnh ruộng lúa xanh rì đang uốn mình theo chiều gió. Hàng tre và những con kênh đan xen hòa mình vào với nhau thật gắn bó và gần gũi, xa xa có 1 đàn trâu dù ăn chay, nhưng vẫn béo tốt đang đằm mình trước những hố bùn tự chế thật thu thái như đang trong kỳ nghỉ dưỡng sang trọng sau khi hoàn thành công việc cầy sâu quốc bẫm để cho 1 mùa lúa mới lại dược bắt đầu ..chúng chỉ thò cái đầu trên nước và thở phì phò như những con hà mã trên cạn …
Bỗng đâu cơn mây đen vù vù kéo tới , bầu trời đen kịt , lá và bụi quấn vào nhau kéo lên không chung …Mưa xối xả kéo tới phủ trắng cả cánh đồng xanh…đúng như bài thơ của nhà thơ trần đăng khoa :
Sắp mưa , Sắp mưa , Những con mối ,Bay ra ,Mối trẻ Bay cao, Mối già , Bay thấp Gà con ,Rối rít tìm nơi Ẩn nấp Ông trời Mặc áo giáp đen Ra trận Muôn nghìn cây mía Múa gươm Kiến Hành quân Đầy đường Lá khô Gió cuốn Bụi bay Cuồn cuộn Cỏ gà rung tai Nghe Bụi treTần ngần Gỡ tóc Hàng bưởi Đu đưa Bế lũ con Đầu trònTrọc lốc Chớp Rạch ngang trời Khô khốc, Sấm Ghé xuống sân Khanh khách..
Khi vạn vật thay đổi khi cơn mưa rông lao tới thì có 1 sự đặc biệt xảy ra ,mà bấy lâu nay chúng ta ít khi để ý :
Trơi mưa quả dưa vẹo vọ
Con ốc nằm co
Con Tôm đánh đáo
Con cò kiếm ăn…
Thật lạ , khi mọi con vật đang tìm nơi trú ẩn an toàn thì nhưng những con có trắng lại lọ mọ đi kiếm cái ăn dưới màn mưa - có lẽ đây là bức tranh dõ nhất , là biểu tượng ẩn dụ nói lên của sự vất vả tảo tần của người nông dân việt nam xưa và có khi đến tận ngày hôm nay ? Chính vì thế từ xưa biểu tượng cò trắng đã luôn tồn tại và xuất hieenh nhiều trong thơ ca vieeth nam . Nhất là bà con nông dân đầu lấm tay bùn..
1.Con cò - Người giữ hồn quê Việt:
Trong kho tàng ca dao, dân ca Việt Nam, hình ảnh con cò từ lâu đã trở thành một biểu tượng văn hóa đặc biệt. Không chỉ là loài chim quen thuộc của đồng ruộng, con cò còn là hóa thân của người nông dân cần cù, người mẹ tảo tần, và cả vẻ đẹp hồn hậu của làng quê Việt. Từ những câu hát ru dịu dàng đến lời ca dao mộc mạc, con cò đã bay vào tâm thức bao thế hệ, vừa gần gũi vừa thiêng liêng.Con cò có mối gắn kết vô cùng gắn bó trong tâm thức văn hóa người việt , nhất là khi một đứa trẻ ra đời thì điều đầu tiên là được lắng nghe câu hát ru của bà của mẹ trong đó con cò xuất ngay từ ban đầu
Con cò mà đi ăn đêm,
Đậu phải cành mềm lộn cổ xuống ao.
Ông ơi, ông vớt tôi nao,
Tôi có lòng nào ông hãy xáo măng.
Có xáo thì xáo nước trong,
Đừng xáo nước đục đau lòng cò con.
Hay như :
Em nghe cò trắng gọi bầy
Trong câu hát mẹ những ngày xa xưa
Dáng cò gầy guộc ban trưa
Bay nghiêng bóng xuống hàng dừa, bờ ao.
2. Con cò – Biểu tượng của sự cần cù và gắn bó với đồng ruộng
Trong thực tế, con cò là loài chim kiếm ăn ở những cánh đồng, ao đầm. Người xưa nhìn thấy ở nó hình ảnh chính mình – lam lũ, chịu thương chịu khó:
Nước non lận đận một mình,
Thân cò lên thác xuống ghềnh bấy nay.
Ai làm cho bể kia đầy,
Cho ao kia cạn, cho gầy cò con?
Nước non lận đận một mình,
Thân cò lên thác xuống ghềnh bấy nay.
Ai làm cho bể kia đầy,
Cho ao kia cạn, cho gầy cò con?
Nghe tưởng như lời kể về một con chim vụng về, nhưng thực chất lại là ẩn dụ cho phận người lao khổ — đôi khi sa vào cảnh éo le mà vẫn phải vùng vẫy đứng lên. Trong biểu tượng học dân gian, màu trắng của cò không chỉ là màu thuần khiết mà còn là màu của sự trống trải, cô đơn, như chính thân phận của những kiếp người nơi thôn dã.
Cánh cò trắng muốt bay lượn trên nền xanh của đồng lúa chính là bức tranh đặc trưng của làng quê Việt. Vì thế, trong tâm thức dân gian, cò tượng trưng cho cuộc đời người nông dân quanh năm "bán mặt cho đất, bán lưng cho trời". Ngoài con trâu ra thì có lẽ con cò là loài vật luôn gần gũi thân quên và dễ bắt gặp nhất đối với người nông dân việt nam.Nếu như các bạn quan sát kỹ khi bà con ta trồng lúa thì phải khom lưng há chẳng phải giống hình tượng những chú cò lặn lội mò tôm bắt ốc tần tảo sớm hôm sao ?
3 Con cò – Hình ảnh người mẹ tảo tần, người vợ đảm đang :
Thân cò trắng muốt đêm trăng
Gánh mùa vất vả đi ngang cuộc đời
Lội bùn mà chẳng vấy người
Cò như mẹ đã một thời nuôi con
Ở đây, “cò” không đơn thuần là cảnh vật. Đó là một ẩn dụ tinh tế cho người mẹ tảo tần, cả đời chắt chiu, gánh gồng nuôi con. Cánh cò trong lời ru vừa thực vừa hư, vừa là con chim bay ngoài đồng, vừa là tấm lưng mẹ gầy nghiêng trên cánh đồng lúa, dưới nắng chiều vàng.
Trong xã hội phong kiến thì con cò cũng là biểu tượng chịu thương chịu khó của người vợ đảm đang không hề than vãn như chính kiếp con cò :
Con cò lặn lội bờ sông
Gánh gạo nuôi chồng tiếng khóc nỉ non.
Hay :
Quanh năm buôn bán ở mom sông,
Nuôi đủ năm con với một chồng.
Lặn lội thân cò khi quãng vắng,
Eo sèo mặt nước buổi đò đông.
Một duyên, hai nợ, âu đành phận,
Năm nắng mười mưa, dám quản công
Nhà thơ Chế Lan Viên từng khai thác hình ảnh này để mở rộng thành một triết lý nhân sinh: con cò không chỉ nuôi con bằng cơm gạo, mà còn nuôi bằng ký ức, bằng cả một bầu văn hóa dân tộc.
4. Con cò trong biểu tượng văn hóa và tín ngưỡng
Không chỉ trong ca dao, dân ca, hình tượng con cò còn xuất hiện trong hội họa dân gian, tranh Đông Hồ, thơ ca trung đại. Ở đó, cò là biểu trưng cho sự thanh cao, thuần khiết.
Trong tín ngưỡng nông nghiệp, cò bay về là dấu hiệu mùa gặt, mùa no đủ.
5. Giá trị trường tồn của hình tượng con cò
Ngày nay, dù đời sống nông thôn đã thay đổi, nhưng hình ảnh con cò vẫn sống mãi trong ký ức văn hóa Việt. Nó không chỉ là ký ức đẹp, mà còn nhắc nhở về gốc rễ, về những giá trị lao động, tình thương và sự thủy chung của con người quê Việt.
Cánh cò cõng nắng, cõng mưa
Cõng bao vất vả sớm trưa chốn đồng
Bay qua bão táp long đong
Vẫn nguyên sắc trắng, vẫn không đổi màu.
Cánh cò lả xuống ruộng sâu
Lúa vàng hương tỏa thơm lâu mái nhà
Trưa hè nắng gắt chan hòa
Cò nghiêng cánh trắng bay qua bờ đồng
Cánh cò bay qua thời gian vẫn sắt son chung thủy
Con cò trong ca dao, dân ca và văn hóa cổ truyền Việt Nam không chỉ là một loài chim, mà là biểu tượng bất diệt của tâm hồn Việt. Cánh cò trắng bay qua đồng lúa, qua câu hát ru, bay qua bao thế kỷ… để hôm nay và mai sau, mỗi khi nhắc tới, lòng ta vẫn ấm áp và đầy yêu thương.
Mẹ đi tưới nước cho bông có đài
Trông trời, trông nước, trông mây
Trông cho lúa chín, hột sây nặng nhành
Trông cho rau muống mau xanh
Để mẹ nấu một bát canh đậm đà
Mát lòng sau bữa rau cà
Cho con mau lớn, việc nhà con lo.
Nhà thơ Chế Lan Viên từng khai thác hình ảnh này để mở rộng thành một triết lý nhân sinh: con cò không chỉ nuôi con bằng cơm gạo, mà còn nuôi bằng ký ức, bằng cả một bầu văn hóa dân tộc.Trong xã hội nông nghiệp, cò bay về báo hiệu mùa gặt, mùa cá tôm. Hình ảnh cò xuất hiện nhiều trong hội làng, trong câu hát hò đối đáp mùa vụ.Một số vùng còn tin rằng cò là sứ giả của Thần Lúa — khi cò bay về đông nghĩa là năm đó mưa thuận gió hòa.
Ở tranh Đông Hồ, cò thường xuất hiện cạnh hình ảnh mục đồng, trâu, hoặc khóm sen. Đây là bức tranh biểu tượng cho sự hài hòa giữa thiên nhiên và con người, đồng thời thể hiện quan niệm "đất lành chim đậu" – vùng nào cò nhiều, vùng đó ấm no.Thơ mới và thơ hiện đại tiếp tục “hiện đại hóa” cánh cò — từ biểu tượng quê mùa thành một khối ký ức tập thể, nơi mỗi người Việt khi xa quê đều có thể tìm thấy mình.Điều thú vị là, ở nhiều nền văn hóa châu Á, cò (hoặc loài chim tương tự như hạc, diệc) cũng mang ý nghĩa đặc biệt: Nhật Bản: Hạc (tương tự cò) tượng trưng cho trường thọ và may mắn.
- Trung Hoa: Cò trắng là biểu tượng của sự thanh khiết, thường xuất hiện trong tranh thủy mặc.
- Việt Nam: Cò vừa gắn với tính thiêng của tự nhiên, vừa gắn với nỗi đời của người lao động.
Điểm độc đáo của Việt Nam là cò trong văn hóa dân gian không chỉ là loài chim đẹp, mà là một “nhân vật xã hội”, mang cả vui buồn, trăn trở của kiếp người.
Ngày nay, những cánh cò vẫn xuất hiện ở các cánh đồng ngoại ô, nhưng mật độ đã ít hơn. Thế hệ trẻ nhiều khi chỉ thấy cò qua… câu hát. Tuy nhiên, chính vì sự thưa vắng ấy mà hình ảnh cò càng trở nên quý giá. Nó nhắc ta nhớ về thời cha mẹ ông bà sống trọn trong vòng tay của làng quê, nơi mỗi sớm mai thức dậy đã thấy cò đậu trắng bờ ao.
Cò không chỉ còn trong câu ca dao, mà đã trở thành ký ức chung của dân tộc – một ký ức biết bay. Sợi dây nối quá khứ với hiện tại
Cánh cò bay qua thời gian
Ẩn mình trong trong ca dao, dân ca hình ảnh con cò vừa thực vừa mộng, vừa trần tục vừa thiêng liêng. Nó chở trên đôi cánh mình câu chuyện về lao động, về tình mẫu tử, về mối giao hòa giữa con người và thiên nhiên.
Và dù thời gian có đổi thay, những cánh cò trắng vẫn sẽ tiếp tục bay, không chỉ trên đồng lúa mà còn trong tâm trí, trong những giấc mơ làng quê của mỗi người Việt.
Cò ơi, cứ bay mãi
Để ta còn có quê
Để trẻ thơ còn hát
Giữa mùi rơm mới mê…
Con cò bay lả, bay la
Bay cùng năm tháng, bay qua cuộc đời
Con cò trong giấc ngủ tôi
Trong lời mẹ hát, trong lời yêu thương.
